Evimizdeki Tehlikeler

Evimizde, günlük hayatımızda kullandığımız masum gibi görünen, ürünlerin ne tür tehlikeler barındırdığından haberdar mısınız? Deterjanlar, ojeler, ilaçlar, saç boyaları… Evimizdeki bu zehirli kimyasallara dikkat!

Hemen hemen her evde bulunan tehlikeli sayılabilecek ürünler ya da bu ürünlerin uygun olmayan yöntemlerle imha edilmesi durumunda insan ve çevre sağlığına zarar verme olasılığının ne kadar yüksek olduğunun farkında mısınız? Bu ürünler çöpe atıldığında hava, su ve toprağa karışmakta ve geri dönüşü çok zor çevresel felaketlere yol açıyor. Ev temizliğinden, araba ve bahçe bakımına ya da hobi faaliyetlerine kadar pek çok alanda kullanılan kimi ürünler insan sağlığı için ciddi tehdit oluşturuyor.

Dünyada her yıl pek çok insan evlerinde kullandıkları tehlikeli ürünlere maruz kalıyor ya da ürünlerle ilgili ev kazası geçirdikleri için zarar görüyorlar. Taşıdıkları potansiyel zararlar nedeniyle bu ürünler bilinçli şekilde kullanılmalı ve imha edilmelidir.

Bu nedenle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın yetki verdiği geri dönüşüm ve atık toplama firmaları ve yerel yönetimler, vatandaşların günlük yaşamda evlerinde kullandıkları ya da ortaya çıkan tehlikeli atıklar konusunda bilgilendirmek amacıyla bir dizi tedbir içeren kapsamlı bir çalışma başlattı. Bakanlıktan uygun yöntemlerle ortadan kaldırılmaması halinde sadece insanların değil, bitkiler, hayvanlar ve tüm doğanın zarar göreceği kaydediliyor.

Evsel Tehlikeli Atık Nedir?

Ev kullanımı için satın alınan tehlikeli ürünlerin uygunsuz kullanılması veya imha edilmesi sonucu ortaya çıkıyor. Bu atıklar konsantrasyonu, fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle insan ve çevre sağlığına potansiyel tehlikeler oluşturuyor. Evsel tehlikeli atıkları altı ana başlık altında incelemek mümkün:

Ev temizleyicileri,
Otomobil ürünleri,
Ev bakım ürünleri,
Bahçe ürünleri,
Elektronik ürünler ve çeşitli ürünler.

Bu atıklar uygun olmayan bir şekilde ortadan kaldırıldığında, lavaboya veya tuvalete döküldüğünde kanalizasyon sistemi aracılığıyla yeraltı sularına veya akarsulara sızabildikleri için sağlık ve güvenlik risklerini de beraberinde taşıyor.

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre, tehlikeli atıklar patlayıcı, oksitleyici, tutuşabilir vb. gibi 14 özelliğe sahip. Bu özelliklerden bir veya birkaçına sahip olan atık, tehlikeli atık olarak nitelendiriliyor.

Etikete Dikkat

Ürünün etiketinde belirtilen bazı ifadeler ürünün tehlikeli oranını belirlemek için en basit yöntem. Etiketlerde bulunan “zehir” ifadesi en yüksek tehlike seviyesi için kullanılıyor ve ürünün yüksek derecede toksik olduğunu ifade ediyor. “Tehlike” ifadesi, ürünün toksik veya parlayıcı/tutuşabilir veya korozif olduğunu belirtiyor. “Uyarı” veya “Dikkat” ifadeleri ise ürünün toksik, korozif, reaktif veya tutuşabilir olabileceğini, ancak diğer iki durumdaki kadar yüksek tehlike barındırmadığını ifade ediyor. Tehlikeli evsel atıklar ağız yoluyla, soluma veya deri teması yoluyla maruz kalma sonucu çeşitli akut veya kronik sağlık etkileri ortaya çıkabiliyor.

Yanıcı: Ateş kolayca tutuşur ve yanar.

Korozif/Kostik: Canlı dokuyu yakar ve tahriş eder.

Patlayıcı/Reaktif: Isı, basınç ve farklı maddelerle reaksiyona girebilir, patlayabilir.

Toksik/Zehirli: Solunması, yutulması ya da absorblanması durumunda ölüme kadar varabilen ciddi zararlar verebilir.

Radyoaktif: Hücreye ve genetik maddeye zarar verir.

Evsel Tehlike Atıklar

Ürün	%
İlaç Atıkları	41,6
Temizlik Malzemeleri	13,5
Medikal Şampuanlar	13,5
Piller	12,9
Boyalar	3,5
Aerosollar	0,5
Boru Açıcılar	0,1

Evsel Tehlikeli Atıklar Nelerdir?

Boya cila, ahşap koruyucu, yapıştırıcı, sıvı conta, dolgu maddeleri, vernikler, parlatıcılar, reçine, vb.
Çözücüler, çözücü kalıntıları, leke temizleyiciler, temizleme benzinleri, petrol, zift giderici, vb.
Bitki koruma ilaçları, ot mücadele ilaçları, zararlı ve haşere mücadele ilaçları
Dezenfeksiyon ilaçları
Mineral, bitkisel ve sentetik yağlar, gres ve yağ filtresi
Ecza, kozmetik maddeleri
Kuru piller, akümülatörler
Asitler, bazlar, tuzlar, gübreler
Metal parlatıcıları, temizleyicileri, pas gidericiler, ayakkabı boyası ve cilası, fotoğraf banyoları, reagensler
Termometre, vücut termometresi, cıvalı lambalar, floresan lambaları
Spreyler
Zehirler (siyanürlü, arsenikli, kadmiyumlu, cıvalı)
Elektrikli aletler, televizyon lambaları
Depolanmış, şişelenmiş gazlar (propan, butan)
Bileşimi tam bilinmeyen tozlar, sıvılar, gazlar, macunlar

Ne Yapmalıyız?

En önemli koruma yöntemi tabii ki bu tür atıkların oluşmasını önlemek. Bu yüzden benzer ürünlerden en az zarar vereni seçmek gerekiyor.

Evsel tehlikeli atıklar; tehlikesiz evsel atıklarla birlikte depolama alanlarına gönderildiği için evsel atık depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının karakteri, tehlikeli atık depolama alanının sızıntı sularıyla benzerlik gösteriyor. Bu alanda yapılan araştırmalar yeraltı sularının, depolama alanlarından sızan sularla kirlendiği işaret ediyor. Evsel tehlikeli atıkların kullanımından, depolanmasından ve uygunsuz imha edilmesinden kaynaklanabilecek başlıca tehlikeler şöyle:

Boya, antifriz, motor yağı ve diğer tehlikeli atıkların yağmur suyu drenaj sistemine boşaltılması sonucu akarsuların ve diğer drenaj alanlarının kirletilmesi,
Evsel tehlikeli atıkların evsel atıklarla birlikte depolanması,
Uygunsuz depolanan ürünlerin özellikle çocuklarda zehirlenme kazalarına yol açabilmesi,
Tutuşabilir ürünlerin depolanması (solventler, yağlar, yağ bazlı boyalar) sonucu evlerde yangınların çıkması,
Kanalizasyon sistemine atılan bazı tehlikeli atıklar nedeniyle drenaj hatlarının tahrip olması, atıkların toprağa sızması,
Evsel atıklarla birlikte depolanan cıvanın buharlaşması metil cıva olarak sucul ortamlara ulaşabilmesi, canlıların yağ dokularında birikmesi ve nörolojik hasarlara neden olabilmesi.

Önlemler

Evsel tehlikeli atıkların oluşumunun kaynağında azaltmak için aşağıdaki önlemleri alabilirsiniz:

Kullandığınız ürünü değiştirin:

Örneğin; yağ bazlı boya yerine su bazlı boya, kimyasal gübre yerine kompost, ticari böcek öldürücü yerine borik asit kullanabilirsiniz.

Alışkanlıklarınızı değiştirin:

Örneğin kimyasal boya sıyırıcı yerine zımpara kağıdı, kimyasal lavabo temizleyici yerine lavabo pompası kullanabilirsiniz.

Gerçekten tehlikeli bir ürün kullanmanız gerekiyorsa:

Etiket üzerindeki talimatları okuyunuz. Birçok ürün üzerinde uygun kullanım ve imha edilmesi için talimatlar bulunmaktadır.

Tehlikeli ürünleri yalnızca ihtiyaç duyduğunuz kadar satın alın.
Tehlikeli ürünleri aşırı miktarda kullanmamaya çalışın.
Tehlikeli ürünler veya oluşan tehlikeli atıklar tehlike özelliklerine göre bir arada veya ayrı saklamaya özen gösterin.

DİKKAT!

RİSK ALTINDASINIZ!

Evdeki haşarat için, sivrisineklerle mücadele için çeşitli inzektisidler, ahşabı korumak için içinde mikroorganizma, mantar zehri bulunan ve öldürücü etkisi olan ahşap koruyucular, içinde zehirli ve zararlı madde içeren boya, vernik gibi maddeler kullanıyoruz. Bunların atıkları ne oluyor, ayrı mı toplanıyor? Yoksa insan ve toplum sağlığı için geri dönüşü olmayan zararlara mı yol açıyor? Bunları kullanıyor ve uygun koşullarda imha etmeden çöp olarak atıyorsak, ciddi risk altındayız demektir.

Deodorant ve Spreyler

Basınçlı ambalajların patlama ihtimaline karşın yüksek ısıya maruz bırakılmamalıdır. Bileşenleri yanıcı, toksik, irrite edici ve zehirli olabilir. Kullanımı sırasında ortamın iyi havalandırılması gerekiyor.

Çamaşır Suları

Klorlu çamaşır suları reaktif olup, diğer temizlik malzemeleriyle karıştırıldıkları zaman oksit gaz çıkışına neden olur. Gözleri ve cildi tahriş eder. Cildin doğrudan temasından kaçının! Kullanım sırasında mutlaka koruyucu eldiven giyilmeli. Alternatifi için klorlu çamaşır sularının tüketimi azaltılabilir. Oksijenli çamaşır suları ya da boraks tercih edilebilir. Hidrojen peroksit bazlı çamaşır suları tercih edilebilir.

Deterjanlar

Çamaşır ve bulaşık deterjanları ağızdan alınması durumunda son derece zararlıdır. Ciltle ya da gözle doğrudan teması halinde yanma hissi verir, ciltte kaşınma ya da tahriş edici olabilir. Sıvı bulaşık makinesi deterjanları daha az tehlikeli kabul ediliyor. Alternatif olarak; bulaşıklar için sıvı deterjanlar, çamaşır için ise sabun tercih edebilirsiniz. Çamaşırın son durulama suyuna 1-2 fincan sirke eklenmesi halinde çamaşırda kalan artık sabunlar da ortadan kalkmış olur. Sirke aynı zamanda ürik asidi de yok edici özelliğe sahiptir. Uzmanlar bu özellikleri nedeniyle bebek çamaşırlarının son durulama suyuna 1 fincan sirke konulmasını öneriyorlar.

Güve Yok Ediciler

Güveleri yok etmek amacıyla kullanılan naftalin türü ürünler özellikle alerji problemi yaşayanlar için çok zararlı. Ayrıca yuvarlak formu çocukların şeker zannedip yemesine ve zehirlenmesine neden olabilir. Kullanımından kaçınılmalı ancak kullanmak gerekiyorsa mutlaka etiket bilgilerine uyulmalıdır.

Floresan Lambalar

Bir floresan lambasını çöp kovasına attığımızda onunla birlikte 20 mg. cıva gibi tehlikeli bir maddeyi de ortaya atmış oluruz. Metalik cıva buharlarının solunması sağlık açısından zararlıdır. Yakılması halinde hava kirliliğine, depolanması ya da toprakla teması halinde toprak ve su kirliliğine neden oluyor. İmha etmek için yerel yönetimlerin evsel tehlikeli atıkların yönetimi çalışması kapsamında toplanmalı ve geri kazanım/imha tesislerine gönderilmelidir.

İlaçlar

İlaçların çoğu toksik olup, özellikle yaşlılar ve çocuklar tarafından içilmesi halinde çok zararlıdır. Çocukların vücut gelişimlerini henüz tamamlamamış olmaları ve zayıf olmaları nedeniyle potansiyel kimyasal zehirlenme tehlikesi altındadır. Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar ile saç için kullanılan bit ve sirke şampuanlarının ambalajları boş olsa bile çöpe atılmamalıdır. İmha konusunda detaylı bilgi almak için yetkili birimlerle görüşülmelidir.

Ojeler/Oje çıkarıcılar

Bu tür ürünler yanıcı ve toksiktir. Buharı kolayca solunan ve cildi tahriş eden kimyasallardan.

Hamileler bu ürünleri kullanmamalıdır. Alternatif ürün olarak tolüen içermeyen ve daha az tehlikeli kabul edilen ojeler tercih edilebilir.

Piller

Bir kalem pille birlikte kurşun, çinko, kadmiyum, nikel gibi ağır metalleri de çöp kovasına attığınızı biliyor musunuz? Bunlar çöp kovasında mı kalıyor sizce?

Piller; yüksek ısıya maruz kaldığında ya da yakıldığında depolama alanlarında diğer atıklarla birlikte depolanması halinde su ve hava kirliliğine neden olur. Atık piller çöpe atılmamalı ve mutlaka atık pil toplama noktalarına ulaştırılmalı.

Saç Boyaları

Gazı gözlerde ve akciğerde tahrişe neden olur, yutulması halinde çok tehlikelidir. Çocukların ve ev hayvanlarının ulaşamayacakları yerlerde saklanmalıdır.

Saç Jölesi

Ciltte dökülmeye, cilt altında ise kılcal damar kanamalarına neden olabilir. Çocukların ve ev hayvanlarının ulaşamayacakları yerde saklanmalıdır. İmha etmek için ise ürün tamamen tüketilip, ambalajı suyla çalkalanarak geri dönüşüm kutusuna atılabilir. Alternatif olarak amonyak içermeyen ürünler kullanılabilir.

Resim ve El sanatları Malzemeleri

Yapısında bulunan kimyasal maddeler nedeniyle solunması, yutulması ya da ciltle teması halinde zarar verici özellikler taşır. Çocuklardan uzak tutulmalı ve kullanım sırasında ortam mutlaka havalandırılmalıdır.

Gübreler

Gerekenden fazla kullanılması halinde yüzeysel ve yeraltı suyu kirliliğine sebep olur. Yutulması halinde zararlı olan gübrenin kullanımı sırasında mutlaka etiket bilgilerine uyulmalıdır.

Tüm bu kimyasal atıklar mutlaka uygun bir şekilde bertaraf edilmeli kesinlikle çöpe atılmamalıdır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın yetki verdiği geri dönüşüm ve atık toplama firmaları ile belediyelerin atık toplama birimleri tüm bu kimyasal atıkların toplanması için bilgi verebilirsiniz.

BBC Dünya Raporu