Hava olayları nelerdir? Nasıl oluşurlar?

Mevsimlere ve aylara göre değişen hava durumlarını merak ettiniz mi? Sabah hava güneşli iken öğleden sonra yağmur yağabilir, akşama rüzgarlı olur sabaha ise sisli bir güne uyanırız. Bunlar dünyanın kendi etrafında ve güneşin etrafında dönmesi ile oluşan ısı ve basınç farklarından kaynaklanır. Bu şekilde sürekli değişen hava olayları aslında nasıl oluşur hep birlikte bakalım.

Dünyamız güneşin etrafında dönerken, güneş ışınları dünyamıza dik ya da eğik olarak yansımaktadır. Eğik olarak gelen ışınlar dünyayı daha az ısıtır. Dik gelen ışınlar ise yeryüzünü çok daha fazla ısıtır. Dünya’nın Güneş’ten gelen bu farklı açılarda ısı almasından dolayı da mevsimler meydana gelmektedir. Hava sıcaklığının oluşan bu sirkülasyonlar sonucunda ise hava olayları oluşur. Rüzgâr, sis, gök gürültüsü, tayfun, nem, fırtına, kasırga, çiğ, kırağı ve hortum karşılaştığımız hava olaylarıdır.

Hava Olaylarının Sebebi Nedir?

Hava olaylarının günden güne veyahut bölgeden bölgeye farklılık göstermesinin sebebi ısı, nem ve hava basıncının farklı olmasından kaynaklanıyor.

Rüzgâr

Dünyamızı saran hava tabakası ağırlığı nedeniyle yeryüzüne hava basıncı denilen bir kuvvet uygular. Bu kuvvet ile ısınan hava yükselir ve yeryüzüne yaptığı basınç azalır. Fakat yeryüzünün her yerinde hissedilen sıcaklık aynı değildir. Hava sıcaklığının düşmesi sonucu havanın yeryüzüne yaptığı basınç artar ve ısınan hava ile soğuk hava sürekli yer değiştirir. Yani ısınan bölgeler ile soğuk bölgeler arasında sürekli bir hava akımı vardır .

Fırtına

Fırtına, kimi rüzgârların çok şiddetli oluşu ile alakalıdır. Saatteki hızı 100 – 110 km’yi bulan bu şiddetli rüzgârlara ise fırtına adı verilir. Rüzgarın daha hızlı esen şekline Fırtına denir. Burada hızını ölçen Rüzgâr hızı 27 knot üzerine çıktığında, yani 7 bofor ve üzeri olduğunda fırtınamsı rüzgardır. 34 knot üzerine çıktığında, yani 8 bofor ve üzeri olduğunda rüzgara artık fırtına denir.

Fırtına farklı sıcaklıkta ki iki hava kütlesinin çarpışmasıyla %78 meydana gelir. Bazı fırtınalar ise şiddetli yağmur, kar ve dolu getirebilir.

Kasırga

Hava olaylarından en önemlilerinden bir de kasırgadır.

Fırtınanın çok daha şiddetli halidir ve saatteki hızı 300 km’yi bulan yağmur ile gelen fırtınalara kasırga adı verilir.

Kasırga ya da tropikal siklon, büyük çaplı ve çok şiddetli Beaufort ölçeğine göre saatte 118 km’den fazla hızla ve dönerek eser. Doğu Büyük Okyanus ve Güney Atlantik hariç subtropikal ve tropikal iklim kuşağındaki ısının 27 dereceden yüksek olduğu sıcak denizlerde sık sık meydana gelir. Ağustos, Eylül aylarında Antiller’de görülür.

Tayfun

Tayfun ilginç bulut yapıları ve sellere yol açan yağmurlarıyla Dünya’nın en olağanüstü hava olaylarından biridir. Büyük Okyanus’un batısında meydana gelen tayfunlara “kasırga” adı verilir. Hortumlardan yaklaşık 2000 kat daha büyük olan kasırgalar, yollarına çıkan her şeyi yok eder.

Hortum

Sıcak ve nemli hava ile soğuk havanın şiddetle yer değiştirmesi esnasında dönen rüzgârlar oluşur ve bu rüzgârlara hortum adı verilir. Kümülus bulutları ile bağlantılı olarak silindir şeklinde dönerek gezen “hortum” bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa felaketidir. Hortum genellikle çok şiddetli fırtınalar esnasında meydana gelir.

Hortumların şiddeti ‘fujita’ isimli ölçü birimi ile ölçülür. F0 ile F5 arasında değerleri bulunan bu ölçüye göre Türkiye’de şu ana kadar en yüksek F1 şiddetinde hortum görülmüştü. ABD’de F5 seviyesinde olan hortumlar oluşmaktadır.

Dolu

Hava olaylarında yağış şekilleri de farklı farklıdır.

Yeryüzünden yukarıya doğru yükselen sıcak ve kuru havanın, yukarıda 0 ile -40 dereceleri arasındaki hava akımına girmesi ile birlikte aniden soğuması ve uzun süre kule tipi adı verilen bulut içinde nemlenmesi sonucu dolu taneleri oluşmaktadır.

Dolu tanecikleri kule tipi bulut tabanından ayrılan kar kristalleri içinden geçmesinin ardından hava tabakasının o anki sıcaklığına göre de, kuşbaşı kara, granül şeklindeki kara, sulu sepkene, yağmura ya da donan yağmura dönüşebilir.

Kar

Birçok sayıda kar kristal çeşidi bulunmasına rağmen kar kristallerinin hepsi altı köşelidir. Kar tanelerinin kristal yapıları kesinlikle birbirine tıpa tıp benzemezler. Bilim adamları şimdiye kadar kar tanecikleri arasında aynı büyüklükte, aynı şekilde ve aynı sayıda su molekülü ihtiva eden iki kristalin birbirine benzemesi ile karşılaşmamıştır.

Yere düşen kar kristallerinin çapları 2 ile 4 mm, ağırlıkları ise yaklaşık 0,005 gramdır. Bu sebeple küçük ve hafif olan kar kristalleri havanın göstermiş olduğu direnç sebebiyle ağır ağır süzülerek yere inerler. Kar kristallerinin yere inme esnasında tanecikler birbirlerini ittiklerinden dolayı kesinlikle yapışmazlar ayrıca güneş ışığını tamamen yansıttıkları için kar tanecikleri beyaz olarak görülürler. Kar yağışı çoğunlukla hava sıcaklığı -4°C ile -20°C arasında olduğunda gerçekleşir. Sıcaklık sıfırın altında birkaç derece olduğunda ise ağır, nemli ve ebatları bir santimetreye ulaşan parçalar halinde olur. Yeryüzünü saran hava tabakası yani atmosfer ile toprağın sıcaklıkları birbirine eşit olursa yeryüzüne ulaşan kar hemen erimez. Toprak sıcaklığı atmosfer sıcaklığının üzerinde olur ise, yere düşen kar hemen erir.

Dünya üzerinde herhangi bir bölgede, kar yağışının gerçekleşme ihtimali, o bölgenin ekvatordan uzaklık ve deniz seviyesinden yüksekliği ile doğru orantılıdır. Bu gerçeğe rağmen ılıman bölgelerin kara ikliminde görülen kısımlarında, ekvatordan uzaklık ve denizden yükseklik şartları yeterli durumda olmasa bile, kar yağışı görülme ihtimali bulunmaktadır. Kar yağışının, tarım toprağını koruması ve nemli tutmasında önemi çok büyüktür ayrıca kar yağışı, yeryüzü ve yeraltı su rezervlerinin ana kaynağıdır.

Yağmur

Kar, dolu, sulusepken, ve çiğ gibi yağmurda bir çeşit yağıştır. Yağmur bulutlarından yeryüzüne su damlalarının düşmesi ile yağmur oluşur. Yağmur bulutlarından ayrılan tüm yağmur damlaları yüzeye ulaşamayabilir, bazıları düşme esnasında kuru havadan geçerken buharlaşır. Sıcak ve kuru çöl bölgelerinde virga olarak adlandırılan bir olay gerçekleşmektedir ve bu olay hiçbir yağmur damlasının ve kar tanesinin yeryüzüne ulaşmadan buharlaşması durumunda oluşur.

Çisenti

Hava olaylarından Çisenti genellikle stratus bulutlarından düşen, çapı 0,5 mm den daha küçük birbirine yakın su damlacıklarının oluşturduğu ince ve toz gibi düşen yağış şeklidir. Sis içinde çisenti biçiminde de çok hafif ve ince yağış olabilir.

Sulusepken

Yağmur damlaları ve kar tanelerinin aynı anda yağış olarak yeryüzüne düşmesi olayına denir. Havanın soğuk olduğu zamanlarda bulutlardaki yağmur kara döner fakat bir kısmı kara dönüşmeden yağmur olarak kalır. Bu sebeple bulut aynı anda hem yağmur damlalarını hem de kar taneciklerini kolay kolay taşıyamayacağı için bu yükü aşağı bırakır ve karla yağmur aynı anda yağar.

Çiy

Genellikle ilkbahar veya yaz gibi sıcak veya ılık mevsimlerde sabahları cisimlerin üzerinde, bahçedeki bitkilerin yapraklarında su damlacıkları oluşur. Bu damlacıklar yağmur damlası değildir. Geceleri havanın soğuması ile birlikte havada bulunan su buharının yoğunlaşarak oluşturduğu damlacıklardır.

İlkbahar veya yaz mevsiminde sabahları cisimlerin üzerinde, bahçedeki bitkilerin yapraklarında su damlacıkları oluşur. Bu damlacıklar yağmur damlası değildir, geceleri havanın soğumasıyla havada bulunan su buharının yoğunlaşarak oluşturduğu damlacıklardır.

Yer/cisim sıcaklığı donma seviyesinin altında ise, çiy yerine kırağı gerçekleşir.

Kırağı

Kırağı, soğuk havalarda, havada bulunan su buharının yerde, bitkiler ve diğer nesneler üzerinde donmasıyla oluşan ince buz billurudur. Meteorolojide çiğ bir yağış eylemi olarak kabul edilmez. Türkiye’de kırağı olayı kış mevsiminin başlarında görülür.

Sis

Hava olaylarından sis, gri ve alçak seviyeli olarak bilinen Stratus bulutunun yerde ya da yere çok yakın seviyede oluşması olarak da bilinir. Hava içerisindeki su buharının yani atmosferdeki su buharının yeryüzü ile teması halinde, sıvılaşarak ya da donarak kristalleşmesi sonucu ortaya çıkan çok küçük su damlacıkları veya buz kristallerinden sis meydana gelmiştir.

Sis içerisinde çisenti biçiminde çok hafif ve ince yağış olabilir. Tarım ve zirai açıdan çok faydalı olduğu kadar, güneş ışınlarının ve uzak mesafelerin görülmesine engel olduğu için deniz, kara ve hava ulaşımında büyük ölçüde olumsuz etkileri de görülmektedir. Hava sıcaklığı ve çiğ noktası arasındaki ısı farkı 2,5 ile 4 °C olduğu durumlarda sis meydana gelir.

Havadaki Nem

Havanın içerisinde taşıdığı su buharına nem adı verili ayrıca havanın taşıyabileceği nem yani su buharı miktarı, sıcaklık ve basınç ile değişir. Sıcaklığın artması ile havada taşınabilecek nem miktarını da arttırır. Okyanuslar, göller, nehirler ve toprakta bulunan su isinin artması ile buharlaşmaktadır. Bitkiler ve hayvanlardaki su ise solunum ve terleme ile dışarı atılarak havaya karışır ve bu su buharı, havanın içerdiği nem miktarını belirler.