İklim nedir, çeşitleri nelerdir?

İklim Nedir?

İklim; bir bölgenin uzunca süre takip edilmesiyle ele alınan meteorolojik olayların ortalamasına verilen isimdir. Genellikle hava durumu ile karıştırılsa da iklim, uzun süreler devam eden özellikler taşımaktadır. İklim ile ilgili olayları inceleyen bilim dalı ise klimatoloji olarak adlandırılmaktadır.

İklim, Arapça kökenli bir sözcük olup, uzun süre etkisini gösteren meteorolojik olayları tanımlamak için kullanılmaktadır. Bir yerin iklimi hakkında yorum yapabilmek için ise en az 30 yıllık gözlem yapılması gerekmektedir. İklim özelliklerine etki eden faktörler; enlem, yükselti, yer şekilleri, kalıcı kar sınırı ve denize uzaklıktır.

Bu etmenler dışında da bazı dinamik etmenler iklim değişikliğine neden olmaktadır. Bu dinamik etmenler, rüzgar ve okyanus akıntılarıdır. İklim türleri; sıcak, ılıman ve soğuk iklim olarak sıralanmaktadır. İklim türü; görüldüğü yere, sıcaklık ve yağış özelliğine ve bitki örtüsüne bakılarak değerlendirilmektedir.

İklim Türleri Nelerdir?

Genel özellikleri bakımından yeryüzünde görülen başlıca iklim tipleri sıcak iklimler, ılıman iklimler ve soğuk iklimler olarak üç gruba ayrılır. Bu iklimler kendi içlerinde yağış miktarı ve rejimi, kış ılıklığı, yıllık sıcaklık ortalamaları gibi özellikler de dikkate alınarak alt iklim tiplerine ayrılır. İklim tiplerini ayırmada en etkili ölçüt doğal bitki örtüleridir. Ayrıca bölgede yetiştirilen tarım ürünlerine bakılarak da iklim tipleri hakkında yorum yapılabilir. Yer şekillerinin yükseklik ve uzanış yönlerinin, rüzgâr ve hava kütlelerinin, kara ve deniz dağılımının farklı olması gibi nedenlerden dolayı iklim ve bitki örtüleri yeryüzünde düzenli kuşaklar oluşturamazlar.

A. Sıcak İklimler

Sıcak iklimler başlığı altında 4 iklim türü bulunmaktadır. Ekvatoral iklim, tropikal iklim, muson iklimi ve çöl iklimi.

1.Ekvatoral İklim : 10 kuzey ile 10 güney enlemleri arasında görülmektedir. Bu iklim; Amazon, Kongo havzaları, Endonezya ve Malezya’da görülmektedir. Bu iklimde yıllık ortalama sıcaklık 25 derecelerdedir. Yağış rejimi düzenlidir ve konveksiyoneldir.

2.Tropikal İklim (Subtropikal – Savan) : 10° – 20° Kuzey ve Güney enlemleri arasında ve 0° – 10° enlemlerinde 1000 m. den sonra görülür. Tropikal iklim veya subtropikal iklim ya da savan iklim ekvatoral kuşak ile çöller arasında bir geçiş iklimidir. Yıllık ortalama sıcaklık 20 °C dolayındadır. Yıllık sıcaklık farkı 4 – 5 °C dir. Yıllık yağış miktarı 1000 – 2000 mm. arasındadır. Güneş ışınlarının dik geldiği yaz ayları yağışlı, kışlar kuraktır. Tabii bitki örtüsü yüksek boylu ve gür bitki toplulukları olan savanlardır.

3.Muson İklimi : Bu iklim tipinin oluşmasında muson rüzgarları etkili olmuştur. Güney Hindistan, Güney Çin, Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi yerler muson iklimin etkili olduğu başlıca alanlardır. Yıllık ortalama sıcaklık 15 – 20 °C dir. Yıllık ortalama yağış 2000 mm. dolayındadır. Yıllık yağışların % 85’i yaz aylarında düşer. Kış mevsimi kurak geçmektedir. Tabii bitki örtüsü kışın yaprağını döken, yazın yeşillenen ormanlardır. Yağışların azaldığı yerlerde ise savanlar görülür.

4.Çöl İklimi (Sıcak ve Kurak İklim) : Dönenceler civarında, Asya ve Kuzey Amerika’da karaların iç kısımlarında ve Güney Amerika’da görülür. Bu iklim tipini, yağışların yok denecek kadar az olması belirler. Çöllerdeki nem yetersizliği, günlük sıcaklık farkının büyümesine zemin hazırlamıştır. Günlük sıcaklık farkının 50°C yi bulduğu zamanlar olmaktadır. Yıllık yağış miktarı 100 mm nin altındadır. Yağışlar daha çok sağanak yağmurlar şeklindedir. Tabii bitki örtüsü bazı kurakçıl otlar ve kaktüs bitkileridir.

B. Ilıman İklimler

Ormanlık bölgeler ile tundralar arasında kalan bölümde görülen iklim çeşididir. İklim özelliklerinin çeşitliği ve aşırı sıcak veya soğuk olmayışı en önemli özelliğidir. Dünya’nın yüzde 15’ini oluşturan bu kuşakta toplam nüfusun %48’i yaşar. Bu durumun yanı sıra teknolojik açıdan en gelişmiş ülkelerde ılıman iklim görülen bölgelerde yaşamaktadır. Yaz ve kış aylarında çok büyük farkların olduğu bu iklimler Asya ve Orta Kuzey Amerika’da etkin bir şekilde görülmektedir. Akdeniz iklimi, Okyanusal iklim ve step iklim olmak üzere farklı gruplarda incelenmiştir.

1.Akdeniz İklimi : En sıcak aylar genellikle 35-40 dereceye kadar artış göstermektedir. Bu iklimin soğuk ortalaması ise genellikle 8 ile 10 derece arasında farklılıklar göstermektedir. Akdeniz iklimlerinde don olayının görülme ihtimali çok azdır. Bu durumun yanı sıra kar yağışı da çok fazla görülmemektedir. Genellikle yağışların yağmur şeklinde görülmesi bu iklimin nemli olduğunun göstergesidir. Cephesel yağışların en yoğun görüldüğü iklim türü Akdeniz iklimdir. Akdeniz iklim, ılıman iklim arasında önemli bir yer alır.

2.Okyanusal İklim : Bu iklim türü yine ılıman iklim içerisinde çok önemli bir yer almaktadır. Batı rüzgarının büyük etkileri olan bu iklim daha seyrek bir şekilde doğu kesimlerde görülmektedir. Kanada’nın batısı, Avrupa’nın kuzeybatısı, Şilinin güneybatısı, Güney Afrika bölgelerinde etkili olan bu iklim ülkemizde çok fazla etkili değildir. Ülkemizde çok nadir olarak Karadeniz kıyılarında bu iklime rastlanır. Bu iklim özellikleri içerisinde yaz ayları oldukça serin, kış ayları ise ılık geçer. Bu durumun en büyük nedeni bölgenin nem miktarının fazla olmasıdır. Yıllık olarak yağış miktarı 600 ile 1500 arasında değişiklikler görülmektedir. Doğal bitki örtüsü ormanlıktır. Alçak kesimlerde bu bitki örtüsü daha çok kış aylarında yapraklarını dökmektedir. Yüksek yerlerde ise bu bitki örtüsü iğne yapraklıdır.

3.Karasal İklim : Karasal iklimin en büyük özelliğinden biri gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkının yüksek olmasıdır. Kış aylarının çok erken geldiği bu iklim, Tayga, Sibirya, Kanada gibi ülkelerde etkilerini göstermektedir. Yıllık yağış oldukça azdır. 500 ile 600 arası olan bu iklim türünde bitki örtüsü de bu duruma bağlı olarak bozkır şeklinde görülmektedir. Bu iklimde en soğuk ay -10 derecelerde sıcaklıklar gösterir. Bu bölgelerdeki yağış en fazla ilkbahar ve son bahar aylarında görülmektedir. Yılın geri kalan zamanlarında bu gibi yağışlar görülmez.

4.Step İklimi : Ilıman iklim özellikleri arasında çok büyük özelliklere sahip olan bu iklim aslında yarı kurak bir iklimdir. Genellikle sıcaklığı 15 ile 30 derece olan bu iklimde en azla yağış yılın ilkbahar aylarında görülmektedir. Yıllık yağış son derece azdır. Yaklaşık olarak 300 ile 400 mm yağış vardır. Buna bağlı olarak bitki örtüsü bozkırdır. Yıllık sıcaklık farkı nemsizlik nedeni ile son derece fazladır. Kış ayları bu ılıman iklim türünde son derece soğuk geçmektedir. Görüldüğü yerler ise daha çok Orta Asya, Anadolu’nun iç kısımları, Kuzey Amerikanın orta kesimleridir.

C. Soğuk İklimler

Adından da anlaşıldığı gibi oldukça soğuk geçen ve genellikle yaz aylarının bulunmadığı bölgelerdir. Bu iklim bölgelerinin soğuk olmasının en büyük nedeni güneş ışıklarının bölgeye küçük açılar ile gelmesidir. Bu bölgelerde iklimin oldukça soğuk olması nedeni ile toprak yüzeyi tamamen buzlar ile kaplanmıştır. Bu nedenle toprakta herhangi bir bitki yetişimi mümkün olmaz ve bu durumda bitki örtüsü de bulunmaz. Soğuk iklimin görüldüğü bölgelerde çok fazla insan yaşamamaktadır. Dünyamızda 60 derece enlemlerinde soğuk iklimler karşılaşılabilir. Soğuk iklimler üç farklı gruba ayrılmıştır. Bunlar tundra iklimi, kutup iklimi, ve yüksek dağ iklimidir.

1.Tundra İklimi : Bu iklimde soğuk kış etkileri daha çok görülse de yaz iklimleri de görülmektedir. Fakat yazlar bile oldukça serin geçer. Bu iklim tipinde yaz ayları ülkemizin kış ayları ile aynıdır. Bu nedenle yaz yok denecek kadar az görülmektedir. Kış boyu sürekli olarak kar yağışı görülmektedir. Genellikle kutup bölgelerine yakın yerlerde ve son derece etkili olarak görülmektedir. Tundra ikliminde azda olsa topluluk grupları bulunmaktadır. Bu bölgelerin sürekli olarak kış olması nedeni ile insanlar yaşamlarını buna göre ayarlarlar. Bu iklim tipi, Asya ve Amerika’nın kuzeyinde bulunmaktadır. Bunun dışında Grönland adasının güney kıyılarında da soğuk iklimler arasında olan tundra iklimi görülmektedir.

Yaz ayları bir ya da iki ay sürer.
Toprak donuk olduğu için bitki örtüsü yoktur.
Yıllık yağış 250 mm kadar azdır.
En yüksek sıcaklık 10 dereceyi geçmez.

2.Kutup İklimi : Soğuk iklimler arasında yine önemli bir sınıf olan kutup iklim adından da anlaşılabileceği gibi kutuplar ve çevresinde tundra ikliminden daha soğuk geçen bir iklim tipidir. Bu iklim tipinde soğuklar çok daha fazladır ve yağışlar genellikle kar şeklinde görülür. Yaz ayının olmadığı kutup iklimi soğuk iklimler arasında en başta gelmektedir. Havanın sürekli olarak soğuk olması nedeni ile kış koşulları geçerlidir. Bu bölgede kurak olan çöller bulunmaktadır. Tabi ki yağışın olmaması nedeni ile bu çöllere buz çölü adı verilir. Kutup ikliminde yaşam oldukça azdır.

Güneş ışınları yıl boyunca bu iklimin görüldüğü yerlerde küçük açılar ile gelir.
Gece ve gündüz arası zaman farkı oldukça azdır.
Bitki örtüsü don nedeni ile bulunmaz.
Sıcaklık kimi zaman -60 dereceye kadar düşer.

3.Yüksek Dağ İklimi :

Bu iklim tipi son zamanlarda araştırmalara göre soğuk iklimler arasına girmiştir. Adına bakıldığında bu iklimin nerelerde görüldüğü anlaşılabilir. GEnellikle yüksek dağlarda sürekli olarak soğuk iklim görülür. Bu bölgelerde yaz aylarında bile çok soğuk iklimler görülür.