Kelebeklerin bilinmeyen dünyası

Kanatlarının güzelliğiyle yüzyıllardır insanları büyüleyen kelebeklerin, küçücük kanatları ile on bir dünya turuna bedel bir yolculuğa olan mucizevi göçlerini, milyonlarca kelebeğin Meksika ormanlarında bir arada kış uykusuna yatarak geri dönüş hikayelerini öğrenirken ve yolculuklarının son durağı insanlar tarafından yok edilince, gezegenin yaşayacağı ekosistem dengesizliklerini okuduğunuzda çok şaşıracaksınız.

MEKSİKA: KELEBEK KANADINDA

Kelebeklerle birlikte Kanada’dan başlayıp, Meksika’da noktalanan mucizevi bir yolculuğa çıkmaya ne dersiniz? İnanılmaz bir doğa harikası olarak nitelendirilen kelebeklerin muhteşem göçleri sonrası üremeleri ne yazık ki ormanların yok edilmesi sebebiyle tehdit altında!

Muhteşem Doğa Olayı Tehlikede

Küçük bir Meksika ormanında yeniden üremek için 5 bin km kateden kelebeklerin muhteşem göçü, toplu halde yollarının sonunda ulaşmak istedikleri ormanların yok edilmesi nedeniyle bir daha tekrarlanmayabilir. Kelebek gibi küçük bir canlının minicik kanatlarıyla gerçekleştirdiği bu uzun yolculuğun kahramanları ise hükümdar kelebekleri!

Kelebekler Lepidoptera takımına ait, gündüz uçan böcekler olarak tanımlanabilir. Kelebeklerin yaşam döngüsü yumurta, larva, krizalit ve yetişkinlik dönemlerinden oluşur. Geniş ve genellikle renkli kanatlara sahip olan kelebeklerin uçuşları ise gözle görülür sekilde titrektir. Hükümdar kelebekleri ise otsu, eşek marulu kelebekleridir. Dünyada adı ve görüntüsü en çok bilinen kelebek türlerinden olan hükümdar kelebekleri, Yeni Zelanda, Kanarya Adaları, Avustralya’da da görülür.

Hükümdar kelebeklerinin kanatları portakal rengi üzerine siyah desenlidir. Dişi hükümdar kelebeklerinin kanatlarında daha koyu damarlar varken, erkek kelebeklerin arka kanatlarının ortasında nokta bulunur ve erkek kelebekler dişilerden daha büyükçedir. Hükümdar kelebeklerinin dünyaca tanınmasının en önemli sebebi, güneye doğru gerçekleştirdikleri ve oldukça uzun sayılacak Göçleridir ki bu göç, soylarının üç, dört nesli ile gerçekleşir. Kelebeklerin göç ediyor olmasından çok, aldıkları yolun uzunluğu inanılmazdır. Yaz aylarında yola çıkan kelebekler, kışın aynı yolu geri dönerler.

Hükümdar kelebekleri kuşlar gibi hem kuzeye hem de güneye göç eden tek kelebek türüdür. Ancak bu yolculuğu başından sonuna tamamlayabilen kelebek olmaz. Dişi kelebekler bu göçler sırasında gelecek nesilleri dünyaya getirirler. Ekim sonunda Kanada’nın Kayalık Dağları’ndan yola çıkan kelebekler, Meksika’ya doğru uzanarak, Michoacan bölgesinin çam ve meşe ormanlarına varırlar. Bu yolculuğun aldığı zaman, çoğu kelebeğin ömrünü aşar. Yaz başlanında dünyaya gelen kelebeklerin ömrü iki ay kadar sürmektedir. Yaz mevsiminin son yenidoğanlari ise yavrulayamayacakları bir döneme girerek yedi ay kadar yaşayabilirler. Bu dönemde kelebekler kişi geçirebilecekleri bölgelere doğru yola çıkarlar. Şimdi bu inanılmaz doğa olayına bizzat tanıklık edeceğiz.

11 Kez Dünya Turuna Bedel

Hükümdar kelebeklerinin inanılmaz yolculukları ilk kez 1975’te keşfedildi. Uzun araştırmalar yapan bilim adamları, son derece uzun bir yolculuktan sonra her yıl kelebeklerin bu bölgeye geldiklerini tespit ettiler. Bu, dünyadaki en büyük böcek göçüydü. Kelebekler Kanada’dan başlayıp Meksika’da son bulan 5 bin km’lik bir yolculuk yapıyorlar. Bir insan için bu yolculuk, 11 dünya turuna eşdeğerdir. Kelebeklerin yolculuğu her yıl binlerce mil kuzeyde başlıyor. Yaz sonunun gelmesi, kalkış için bir işaret görevi görür. Sıcaklık azalır, günler kısalır. Hükümdar kelebek hiç bilmediği Meksika’nın sıcak bölgelerine ulaşabilmek için 3 aylık bir yolculuğa çıkar. Bu şaşırtıcı göçün incelenmesi, bu yolculuğu izleyen bazı böcek bilimciler sayesinde gerçekleştirildi.

Günde 100 km

On cm boyunda ve yarım gramdan daha hafif olan hükümdar kelebeklerinin performansları olağanüstüdür. Günde 100 km’den fazla yol alarak serüvenlerle dolu bir yolculuk yaparlar. Bu yolculuk sırasında uçuşlarını kolaylaştıran rüzgar, en iyi müttefikleridir. Rüzgar olmadan kelebekler bu kadar uzun mesafeyi aşmak için gerekli gücü ve enerjiyi bulamazlar. Hava akımlarıyla taşınan kelebekler meteorolojik bir veri haline gelen büyük gruplar oluştururlar.

Hava Durumunu Önceden Biliyorlar

Ebatları son derece mimik olan bir böceğin bu kadar uzun bir yolculuk yapması imkansızdır. Karşılaşabilecekleri hava koşulları arasında şiddetli yağmurlar, fırtınalar ve yıldırımlar da var. Kelebekler hava koşullarının uygun olmadığını görüp, ne zaman ara vermeleri gerektiğini de bilirler. Büyük denizleri ya da geniş ovaları geçip hedeflerine varabilmek için rüzgarın doğru yönde esmesini, fırtınanın dinmesini beklerler. Bu durum bilim adamları tarafından da son derece şaşırtıcı bulunur.

Gökbilimci Kelebekler

Kelebeklerin yönlerini nasıl bulduğunu anlayabilmek için çeşitli deneyler yapan bilim adamları, Kansas bölgesinde yakaladıkları kelebekleri 1500 km doğuya götürdüler. Kelebekler ilk önce hala Kansas’talarmış gibi yollarına devam ettiler. Birkaç gün sonra ise durumu anlayıp yollarını değiştirdiler. Bunun anlamı; kelebeğin bir sekilde gökbilimsel, belki de manyetik bilgilere sahip olduğu ve bunları yönlerini tayin etmek için kullandıklarıdır. Bu mükemmel bir biyolojik fenomendir. Ancak bu doğa mucizesi, kelebekler için hayati önem taşıyan göç sonu bölgelerinin tahribatıyla tehdit altına giriyor.

Kışlık Yaşam Alanları Yok Ediliyor

Kelebeklerin gerçekleştirdiği mucizevi yoluculuk, bazı tutkunları hayrete düşürse de doğanın kendisi, insanların yarattığı dünya karşısında gerilemeye devam ediyor. Kelebek, yol boyunca ormanlar, bataklıklar ve geniş ovalar üzerinde uçmuyor, asfalt okyanusları, gökdelen ormanları ve boğazına kadar kimyasal ilaçlara batmış tarlalar üzerinde uçuyor. Kelebekler Meksika ormanlarına ulaştıklarında, kışlık kutsal mekanlarının insan faaliyetiyle harap edildiğini görüyor.

Zorunlu Mikro iklim Michoacan’da 3 bin m yükseklikteki dağları kaplayan ağaçlar, kelebekler için zorunlu bir mikro iklim oluşturuyor. Kötü hava koşullarından korunmak ve ısısından yararlanmak için milyonlarcası ağaç gövdelerine yapışırlar. Ağaç gövdeleri ne kadar büyük olursa isiyi o kadar çok muhafaza ederler. Tam da bu nedenle ormanı olduğu haliyle korumanın önemi büyüktür. Ağaçların da mümkün olduğunca fazla büyümesini ve böylece kelebeklerin soğuk dönemlerde korunmasını sağlamak şarttır.

Kaçak Ağaç Kesimleri

Orman günümüzde küçülmeye devam ediyor. 1986 tarihinde çıkarılan ve ormanları korumayı hedefleyen yönetmeliğe rağmen, yok oluş sürmekte. Küçük bir bölgede dahi ağaçların kesilmesi, bölgeyi kelebekler için barınılmaz hale getirebilir. Kalan birkaç ağaç ise kelebeklere kış için yeterli koruma sağlayamayacaktır. Kaçak şekilde gerçekleştirilen kazançlı ağaç kesimi gittikçe hızlanıyor.

150 Milyon Adet Kelebek

Meksika ormanlarında kendileri adına verilen mücadeleden habersiz olan kelebekler ise sonunda büyük göçlerini tamamlıyorlar. Kasım başında, köylerin üstünde büyük bulutlar halinde Michoacan bölgesine ulaşıyorlar. Bilim adamları bu kelebeklerin sayısının 100 ile 150 milyon arasında olduğunu tahmin ediyor. Kelebekler tek bir hareket yapmadan, hiç beslenmeden, birbirleri üstüne yığılarak, 5 ay boyunca, uyanacakları o büyük güne dek kış uykusuna yatarlar. O kadar büyük kümeler halinde ağaç dallarında birikirler ki, dallar bükülür. Mart ayındaki ilk hava, kelebekleri uyandırır. Aşırı ısıya çok duyarlı olan bu kelebekler, Meksika topraklarının yaz sıcaklarına tahammül edemezler. Ve ilkbaharın başında kuzeye doğru tekrar yola çıkarlar. Kanada’ya geri dönüş yolculuğunu gerçekleştirmek icin 4-5 kuşak kelebek gerekir. Oysa kuzeyden güneye yolculuk etmeleri için tek bir kelebek yeterlidir. Dünyanın en olağanüstü göçünün sonsuza dek durması için birkaç ağacın kesilmesi yeterli olacaktır.

BBC Dünya Raporu