Orman Nedir? Orman Çeşitleri Nelerdir?

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ‘beş metreden daha yüksek ağaçları olan ve arazinin en az yüzde 10’unu kaplayan gölgeliklere sahip yarım hektardan fazla bir alanı kapsayan araziyi orman olarak tanımlıyor.

2000 yılında Dünya’nın toplam ormanlık alanı 3.869 milyon hektardır. Ormanlık alanın büyüklüğü ise dünyanın toplam kara alanına oranı %29,6 dır.

Orman, belirli yükseklikteki ve büyüklükteki çeşitli ağaçlar, çalılar, otsu bitkiler, mantarlar, mikroorganizmalardır. Ayrıca böcekler ve hayvanlar bütününü içeren, topraklı alanda ve genellikle doğal yollardan oluşmuş bir kara ekosistemidir.

Ormanların birçok çeşidi olup, hepsinin farklı özellikleri vardır. Bu çeşitlere örnek olarak ekvatoral yağmur ormanları, mangrov ormanları, tropik yapraklı ormanlar vs. örnek olabilir.

Ormanların Faydaları

1. Maddi Faydaları : Ormanların yapacak, yakacak ve tali ürünlerle sağladığı değerlerdir. Ormanın ilk bakıştaki faydası, ürünlerin çeşitli iş ve sanayi kollarında hammadde olarak kullanılmasıdır. İnşaatta, kimya ve diğer sanayi kuruluşlarında kullanılmaktadır. Ayrıca madencilik, ulaştırma, bayındırlık gibi ekonomik faaliyetlerde odun hammaddesinin kullanış yerleri gün geçtikçe artmaktadır. Odun hammaddesinin bu derece önem kazanmasının sebebi, sahip olduğu teknolojik vasıflarından ve devamlı üreyebilen; iyi bakıldığı taktirde tükenmez bir kaynağı olmasından ileri gelmektedir. Teknolojinin gelişmesi ve elektrik enerjisi, petrol, maden kömürü gibi enerji kaynakları kullanılmaktadır. Buna rağmen odun, yakacak maddesi olarak önemini sürdürmektedir. Dünya odun üretiminin hemen hemen % 50’si yakacak olarak kullanılmaktadır. Bu durum özellikle gelişmekte olan ülkelerde bu oran % 80’e varmaktadır. Ormandan elde edilen tali ürünler, parfümeri, boya, ilaç, dericilik, tecrit malzemesi gibi endüstri kuruluşlarının ham maddeleridir. Türkiye’de üretilen orman tali ürünlerinin başlıcaları; reçine, sığla yağı, palamut, mazı, defne yaprağı, çamfıstığı, sumak, kestane, ıhlamur çiçeği, mahlep, meyan kökü ve keçiboynuzu vb.dir.

2. Kolektif Faydaları : Ormanın bu yöndeki hizmetleri, maddi faydaları ile ölçülemeyecek kadar fazladır. Bulundukları muhit iklimini, kara iklim tipinden ılıman iklim tipine yöneltirler. Bu sayede don, kuraklık, aşırı sıcaklık, fırtına gibi zararları önlemek ve azaltmak suretiyle faydalı olurlar. Ormanın etkisi altında kalan sahaların nisbi rutubeti fazladır. Bunun yanında akarsu ve kaynakların verimi, düzenli ve devamlıdır. Ormanların tarımı, hayvancılığı, bayındırlık tesislerini koruması; karada ve deniz kıyılarında kumulların teşekkülüne engel olması; bataklıkları kurutmak, havaya oksijen vermek, gürültüyü ve hava kirliliğini önlemek suretiyle insan sağlığına yardım etmektedir. Harp zamanlarında silahlı kuvvetlere gizlenme kolaylığı sağlamaktadır. Çeşitli av hayvanlarını barındırıp beslemekle yurdun tabii varlığını ve güzelliğini zenginleştirmektedir.

Tropik yağmur ormanı

Dünyanın en canlı, en kuvvetli ve yayılma kabiliyeti en yüksek olan orman tipidir. Orman ekosistemi bu tipte en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Yüksek sıcaklık ve rutubetin bir araya geldiği yörelerde yağmur ormanı teşekkül etmiştir. Yağış miktarı esas itibariyle 2000-4000 milimetre arasında değişmekle beraber bazı mıntıkalarda 10.000 milimetreye ulaşır. Ortalama yıllık sıcaklık 20-30°C arasında değişir. En soğuk ayda bile 18°C’nin altına düşmez. Mevsim değişmeleri olmadığından tropik yağmur ormanı ağaçlarında, ilkbahar ve sonbahar odunu meydana gelişi görülmemektedir.

Büyük çoğunluğu, daimi yeşil yapraklı ağaçlardan meydana gelen tropik yağmur ormanında ağaçların tepeleri zayıf, dallanma gevşek, gövde şekilleri düzensiz, ağaç kabukları parlaktır. Dallar üzerinde epiphyt denen eğrelti, orkide gibi konuk bitkiler, çeşitli sarılıcı ve tırmanıcı bitkiler, ormanın genel görünüşünde büyük rol oynarlar. Tırmanıcı palmiyeler 300 metreye kadar uzayabilirler. Tozlaşma, böcekler ve kelebekler yoluyla olur.

Tropik yağmur ormanının bazı ağaçları gövde üzerinde de çiçeklenme yapabilirler. Olağanüstü istila edici bir kuvvete sahiptir. Tedbir alınmadığı taktirde yolları, telefon, telgraf vs. gibi yapıları kısa zamanda kullanılmaz hale getirmektedir. Endonezya Takım Adalarında, Hindistan’da, Kamerun sahilinde, amazon mıntıkasında, Brezilya’nın doğu sahilinde, Karayip Denizi sahillerinde ve adalarında yayılış gösterir.

Tropik yağmur ormanları; Mangrov ,Tropik iğne yapraklı ormanlar ve Bambus ormanları olmak üzere üç grupta toplanır.

Mangrov ormanları

Tropiklerde birçok deniz etekleri, kendine has tipik bir orman formasyonu taşırlar. Deniz yükseldiğinde (med), yaklaşık 10 ile 20m arasında büyüyen ağaçların yalnız tepeleri suyun üzerinde kalır. Çekilmesi halinde (cezir) ise ağaç gövdeleri geniş nefes alma kökleri ile birlikte görülmektedir. Tohumun çimlenmesi ve çimlenmeden sonra meydana gelen fidecikler, tohumlar henüz ağaçta iken gelişirler ve biraz büyüyünce çamur toprağa düşerek köklenirler. Mangrov ağaçlar daimi yeşil, derimsi yahut tüylü yapraklar taşırlar.

Yağmur yeşili yapraklı orman (kış ormanı)

Tropik memleketlerin, yazları periyodik kurak ve çok sıcak, kışları yağmurlu iklim mıntıkalarında görülmektedir. Bu orman tipik özelliği, yaprak dökümünün sıcak ve kurak mevsime, yapraklanma zamanı da kışa rastlamasıdır. Kış ormanı sonbaharda yeşillenir ve ilkbaharda tekrar yaprağını dökmektedir. Ağaçların boyları kısa ve büyümeleri çok yavaştır.

Hindistan, Afrika ve Güney Amerika’nın geniş sahalarını kaplarlar. Maymun, ekmek ağacı ve şemsiye akasyaları bu ejetasyonun tipik ağaçlarıdır. Arka Hindistan ve Doğu Cava ormanlarının en değerli ağacı Tectonia grandis diatidir. Bu ağacın yaprakları (30×50) cm büyüklüğündedir.

Sert yapraklı orman

Sert yapraklı orman, yazları sıcak ve yağışça fakir, kışları ılıman, fakat yağışça zengin yörelerdedir. Daimi yeşil yapraklı olması çok serin zamanlarda hatta kışın bile fotosentez imkanı verir. Bunun yanında yaz mevsiminin kuraklığı sebebiyle büyümede bir nevi duraklama olur.

En tipik ağaç türleri; defne (Laurus nobilis), yabani zeytin (Olea europaea), mantar meşesi (Quercus suber), fıstık çamı, (Quercus ilex-Quercus coccifera-Eucalyptus-Cupressus semperviren-Pinus pinea), kızılçam, Pinus brutia), Halep çamı (Pinus halepensis)dır. Sert yapraklı ormanın ana mıntıkaları, başta Akdeniz iklimi olmak üzere dar bir şerit halinde Kalifornia ve Şili’dir.

Maki dediğimiz bitki formasyonu da sert yapraklı orman şekli içinde yer alır. Boylu veya bodur çalı görünümündeki maki Akdeniz ve kısmen Karadeniz kıyılarında bulunmaktadır. Denizle dağ etekleri arasında yaygındır. Bulunduğu araziyi örtmesi ve toprağı girift olarak kaplaması erozyonu önleme ve toprak koruması bakımından büyük değer taşır. Makinin başlıca elemanları: Yabani zeytin, defne, mersin, kocayemiş, sandal, funda, sumak, filarya, sakız, zakkum, laden, katırtırnağı, ardıç, ılgın, harnuptur.

Yazın yeşil yapraklı orman (Yaz ormanı)

Kuzey yarı kürenin belirli derecede serin kışlara sahip olan ve yazlarla kışlar arasında mevsim farkları gösteren enlemlerinde görülmektedir. İnce ve yumuşak olan yaprakların sonbaharda dökülmesi kış soğuğundan ziyade, toprağın donması halinde hasıl olabilecek kuraklık tehlikesine karşı alınan bir tedbirdir.

Yaz ormanları bilhassa Orta Avrupa’da, yazları zengin yağışlı mıntıkalarda görülmektedir. Türkiye’de, denizden yüksek olmayan yerlerde yaygındır. Yazın yeşil yapraklı ormanın ana türleri; kayın (Fagus), meşe (Quercus), akçaağaç (Acer), ıhlamur (Tilia) karaağaç (Ulmus), gürgen (Carpinus), huş (Betula), kısmen de kestane(Castanea), ceviz (Juglans) ve caryadır.

İğne yapraklı orman

Yayılış sahası, Kuzey yarı kürenin kışları sert, düzenli kar ve don mevsimleri gösteren yüksek enlemleridir. Yaz, kış yeşil iğne şeklini almış olan asimilasyon organları, kısa ve jetasyon devresinde, sıcaktan maksimal derecede faydalanmayı mümkün kılar. İğne yapraklı ormanların çoğunda gövdeler devamlı, düz ve dalsızdır. Ağır olmayan gövde odunları, bıçkı kerestesi ve yapı ağacı olarak çok kıymetlidir. Bu orman tipi, Kuzey Avrupa ve Asya’dan Kuzey Amerika’nın kuzeyine kadar, 20 enlem genişliğindeki bir şerit halinde yayılış gösterir.

Galeri ormanları

Afrika, Güney Amerika ve İç Anadolu’nun yağmurca fakir, kurak mıntıkalarında nehirler boyunca, dar veya geniş şeritler halinde oldukça kuvvetli büyüyen ormanlar meydana gelir ki, bunlara galeri ormanları denir.

Bataklık ormanları

Tropik bölgelerin geniş, sürekli su altında kalan, bataklık bölgelerinde rastlanmaktadır. Florida’nın bataklık servisi ormanları bunlara misal teşkil eder.